Anemia u dzieci – objawy, które są często bagatelizowane!

Występują cztery stopnie niedokrwistości:

• niedokrwistość łagodna,
• niedokrwistość umiarkowana,
• niedokrwistość ciężka,
• niedokrwistość zagrażająca życiu (poziom hemoglobiny poniżej 6,5 g/dl).

Anemia u dzieci – przyczyny

Niedokrwistość może powstawać m.in. z powodu niedoboru kwasu foliowego, witaminy B12 oraz innych witamin z grupy B, witamin C i E, a także mikroelementów czy też niektórych białek i aminokwasów. W wypadków tego typu niedoborów, przyczyną jest najczęściej zła dieta lub zaburzenia w pracy jelit. U najmłodszych najczęstszą przyczynę anemii stanowi jednak niedobór żelaza (Fe), które jest kluczowym składnikiem hemoglobiny. Hemoglobina (czerwony barwnik) to zaś białko znajdujące się we wspomnianych czerwonych krwinkach. Jej rolą jest transportowanie tlenu do różnych tkanek i narządów.

Możemy określić dwie pule przechowywania żelaza w organizmie. Jedna opiera się na działaniu transferyny, która jest białkiem regulującym poziom żelaza we krwi oraz jego dostarczanie do tkanek. Druga bazuje zaś na ferrytynie, czyli białku, w którego postaci magazynowane jest zapasowe, łatwo dostępne żelazo. W organizmie znajduje się także trzecia pula zapasowa żelaza, czyli hemosyderyna, która jest jednak nieaktywna. Gdy poziom żelaza spada, zaczynają zmniejszać się jego zapasy w obu pulach. Produkcja nowych krwinek także staje się upośledzona, co wiąże się z coraz gorszym funkcjonowaniem organizmu.

Co może prowadzić do wystąpienia niedoborów Fe?

• Zwiększona utrata krwi (z przewodu pokarmowego, m.in. z powodu choroby wrzodowej, choroby zapalnej jelita grubego czy też występowania pasożytów; z dróg rodnych; z dróg moczowych, np. z powodu choroby nerek i krwiomoczu; z dróg oddechowych).
• Zwiększone zapotrzebowanie na Fe (np. w okresie dojrzewania czy też u wcześniaków).
• Upośledzone wchłanianie żelaza (np. stany zapalne i inne choroby układu trawiennego, częste biegunki czy resekcja żołądka).
• Niedostateczne dostarczanie Fe w pożywieniu (nieprawidłowo zbilansowana dieta, niedożywienie organizmu).

Co ważne, żelazo przekazywane jest przez matkę dziecku w ostatnim trymestrze ciąży. Stąd też występują bezwzględne wskazania podawania żelaza wcześniakom, dzieciom pochodzącym z mnogich ciąż czy też takim, które dośwadczyły utraty krwi w okresie porodowym. Ryzyko niedoborów jest zwiększone także wśród dzieci, których matki miały w czasie ciąży anemię.

Anemia – objawy u dzieci

W przypadku anemii spowodowanej niedoborem żelaza, należy pamiętać o jego wpływie na rozwój neurologiczny oraz prezentowane przez dziecko umiejętności poznawcze. Obniżony poziom Fe wiąże się z trudnościami w tym zakresie. Oddziałuje również m.in. na rozwój motoryczny oraz sensoryczny u dziecka.

Wszystko zależy od odpowiedniego stopnia dotlenienia narządów. Jeśli nie dostają należytej ilości tlenu, który transportowany jest przez hemoglobinę, zaczynają funkcjonować w mniej efektywny sposób. Szczególnie odbija się to na układzie sercowo-naczyniowym oraz układzie nerwowym. Pojawiać się w związku z tym mogą:

• częstsze infekcje,
• nadmierna i szybka męczliwość,
• osłabienie,
• trudności w koncentracji, np. w czasie zajęć szkolnych;
• poczucie senności,
• bóle i zawroty głowy,
• tachykardia;
• bladość skóry oraz błon śluzowych, np. w jamie ustnej,
• skóra może być sucha, popękana (także w kącikach ust),
• suche, łamliwe i wypadające włosy,
• łamliwe paznokcie, przybierające łyżeczkowaty kształt,
• chęć spożywania niejadalnych produktów, np. gliny, wapnia czy kartonu.

Należy zwrócić przy tym uwagę, czy nie występują u dziecka także np. wybroczyny. W takim wypadku należy rozszerzyć diagnostykę, bo może wiązać się to również z innymi chorobami (w tym także nowotworowymi).

Pomimo, że rzeczywiście to anemia z niedoboru żelaza występuje najczęściej, warto mieć jednak na uwadze także inne niedoborowe niedokrwistości. Mowa tu szczególnie o zbyt niskim poziomie kwasu foliowego czy też witaminy B12. W takim wypadku mogą pojawić się inne symptomy, jak np.:

• obniżony nastrój,
• drażliwość,
• bladożółty odcień skóry,
• obrzęki,
• brak przyrostu masy ciała dziecka,
• objawy z zakresu neurologicznego.

Jak rozpoznać anemię u dziecka?

Jeśli występują niepokojące objawy, należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który może zlecić odpowiednie badania. Przede wszystkim należy wykonać morfologię krwi obwodowej. Badanie wykonuje się rano na czczo. Wynik świadczący o anemii wiąże się z obniżoną liczbą czerwonych krwinek (RBC) oraz hemoglobiny (Hb lub Hgb).

Istotna jest również ocena parametrów krwinki czerwonej. W anemii erytrocyty mają mniejszą objętość, co wiąże się z obniżonym poziomem MCV, oraz mają w sobie mniej hemoglobiny, co zaś odzwierciedlają niskie wyniki MCH, MCHC. Warto zbadać także liczbę retikulocytów, co daje szansę określenia funkcji szpiku.

W diagnozie anemii pomocne jest oznaczenie stężenia żelaza w surowicy, stężenia ferrytyny czy też całkowitej zdolności wiązania żelaza (TIBC). Są to niektóre z parametrów mogących wskazać przyczynę niedokrwistości.

Jeżeli występuje niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza, bardzo często obniżony jest poziom:

• hemoglobiny – poniżej 9 g/dl,
• hematokrytu – poniżej 0,30/l,
• żelaza w surowicy – poniżej 17 mmol/l,
• ferrytyny – poniżej 12 ng/ml,
• parametrów MCHC, MCV oraz zwiększenie TIBC.

Anemia aplastyczna u dzieci

Warto zwrócić uwagę także na inną odmianę anemii, jaką jest niedokrwistość aplastyczna, która wiąże się z uszkodzeniem szpiku. Jej charakter może być wrodzony lub nabyty, przy czym nabyty najczęściej ujawnia się po 6. roku życia dziecka.

Ważne jest w tym wypadku prześledzenie w trakcie diagnostyki historii dziecka, m.in. jak wyglądało jego ewentualne dotychczasowe leczenie antybiotykami czy lekami przeciwpadaczkowymi. Jak wyglądał jego kontakt z toksynami. Czy przebył w ostatnim czasie choroby zakaźne, np. różyczkę, świnkę, odrę. Badaniem wskazanym w przebiegu tego typu diagnostyki jest badanie szpiku kostnego.

Anemia u dzieci – leczenie

Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza wiąże się z uzupełnianiem Fe specjalnie przeznaczonymi do tego preparatami. U młodszych dzieci mogą to być krople lub syrop, u starszych dzieci i dorosłych to najczęściej tabletki. Dawki żelaza nie powinny przekraczać 4-6 mg/kg/dobę, a ich przyjmowanie powinno być rozłożone na kilka dawek podawanych w różnych porach dnia. Leczenie trwa od 6 tygodni do nawet 6 miesięcy.

Co ważne, zdarza się, że podczas przyjmowania preparatów żelaza pojawiają się zmiany w konsystencji oraz kolorze stolca (może być on niemalże czarny). Może pojawić się także problem z zaparciami. Niekiedy mogą występować również nudności, wymioty, biegunki, bóle brzucha czy brak apetytu. Jeżeli są to częste lub intensywne stany, może pojawić się potrzeba zmiany preparatu. Należy skonsultować to ze specjalistą.

Anemia u dzieci – dieta

Warto przy tym pamiętać, że o odpowiedni poziom żelaza należy dbać także przy pomocy diety. Bogatym jego źródłem jest m.in. mięso (wołowe, drób, jagnięcina, wątróbka, ryby), żółtka jaj, drożdże, produkty zbożowe, rośliny strączkowe, tofu oraz zielone warzywa (brokuły, szpinak, jarmuż).

Niestety, poziom jego wchłaniania z pożywienia nie jest duży, stąd tak ważne jest wprowadzenie także produktów mogących owo wchłanianie wesprzeć. Należy łączyć wyżej wymienione pokarmy z produktami bogatymi w witaminę C, np. acerolą, natką pietruszki czy papryką. Co istotne, należy zwrócić uwagę również na pokarmy, które wchłanianie żelaza utrudniają, a takimi są m.in. produkty mleczne oraz kasze. Dobrze zminimalizować ich wkład w dietę dziecka.

Biorąc pod uwagę także inne niedobory witamin i składników odżywczych, można w takim wypadku włączyć suplementację preparatów multiwitaminowych dla dzieci, jak np. VisolVit Junior Żelki. Zawierają w swoim składzie witaminę C (ułatwiającą wchłanianie żelaza), witaminy z grupy B, w tym witaminę B12, kwas foliowy. To składniki, na które dziecko ma szczególne zapotrzebowanie, zwłaszcza w okresie intensywnego wzrostu.

Bibliografia:

1. Karlikowska, M., Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci, Dla pacjentów ,,www.mp.pl”, 08.11.2016 [dostęp 08.04.2019].
2. Matysiak, M., Niedokrwistości – nadal aktualny problem w opiece nad matką i dzieckiem , ,,Family Medicine & Primary Care Review” 16(2), s. 185–188. [dostęp 08.04.2019].
3. Orlicz-Szczęsna, G., Żelazowska-Posiej, J., & Kucharska, K. (2011). Niedokrwistość z niedoboru żelaza. Current Problems of Psychiatry, 12(4), 590–594. [dostęp 08.04.2019].