Zaburzenia wzrostu dziecka – czym są spowodowane, jak im zapobiec?

Co wywołuje zaburzenia wzrostu dziecka?

Zaburzenia wzrostu dziecka dzieli się zasadniczo na dwie kategorie. Pierwszą jest niskorosłość, będąca skutkiem niedoboru somatotropiny (inaczej: hormon wzrostu, GH). Drugą – wysokorosłość, wynikająca z nadmiaru tego hormonu. Jest wiele przyczyn wywołujących zaburzenia wzrostu u dzieci. Decyduje o tym fakt, że rozwój fizyczny człowieka to bardzo złożony, wieloetapowy proces, rozpoczynający się w życiu płodowym i kończący się około 21. urodzin. To proces, na który oddziałuje wiele różnych czynników, zarówno tych pochodzenia wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Na to, jaki wzrost osiągnie dziecko, mają wpływ: uwarunkowania genetyczne, sposób odżywiania się, ilość snu, aktywność fizyczna, narażenie na zanieczyszczenia środowiska, dostęp do stałej opieki medycznej i wiele innych.

Jakie są przyczyny niskorosłości?

Statystycznie mówi się, że niskorosłość rozpoznajemy wówczas, kiedy wzrost dziecka znajduje się poniżej 3. centyla na siatce centylowej. W większości przypadków nie oznacza to jednak ani poważnej choroby, ani powikłań. Niski wzrost może nie być anomalią, lecz cechą danej osoby. Przyczyną takich zaburzeń wzrostu dziecka mogą być:

• konstytucjonalnie opóźniony przebieg wzrostu i dojrzewania (KOWD) – który endokrynolodzy określają, jako wariant wzrastania prawidłowego. KOWD to przeważnie zaburzenia wzrostu u chłopców;
• niski wzrost rodzinny uwarunkowany genetycznie, diagnozowany głównie u dziewcząt.

Do patologicznych przyczyn zaburzeń wzrostu u dziecka zalicza się:

• niedożywienie;
• niedokrwistość (anemia);
• niedobory pokarmowe, głównie produktów bogatych w cynk i żelazo;
• zaburzenia wchłaniania i trawienia jelitowego;
• niedoczynność tarczycy;
• izolowany niedobór GH;
• wielohormonalną niedoczynność przysadki mózgowej;
• hiperkortyzolemię;
• przedwczesne dojrzewanie płciowe;
• zespoły aberracji chromosomalnych, jak zespół Turnera;
• hipotrofię w życiu płodowym;
• zaburzenia rozwoju układu kostnego;
• zaburzenia przemian metabolicznych;
• choroby przewlekłe nerek, wątroby, serca, płuc, cukrzyca;
• przewlekłe zakażenia, jak HIV;
• deprywację psychospołeczną oraz chorobę sierocą.

Jakie są przyczyny wysokorosłości?

Nadmierny wzrost diagnozowany jest wówczas, gdy długość ciała dziecka znajduje się ponad linią 97. centyla. W wielu przypadkach o dużym wzroście, podobnie jak o tym niskim, decyduje genetyka, poprzez którą wysokorosłość staje się fizjologicznym wariantem prawidłowego wzrostu dziecka czy też konstytucjonalnie wysokim wzrostem.

Natomiast jeśli chodzi o właściwą patogenezę – najczęstszą przyczyną wysokorosłości są gruczolaki – czynne guzy przysadki mózgowej, wydzielające wyłącznie hormon wzrostu, a także gruczolaki mieszane, które oprócz GH wytwarzają dodatkowo prolaktynę (PRL) i tyreotropiny (hormon glikoproteinowe, wpływające m.in. na pracę tarczycy). Ponadto gigantyzm, bo tak określa się te patologiczne zaburzenia wzrostu dziecka, wiąże się również z:

• przedwczesnym pokwitaniem;
• wrodzonym przerostem nadnerczy;
• zespołem Klinefeltera;
• chorobami genetycznymi, jak zespół Marfana, zespół łamliwego chromosomu X,
• zaburzeniami metabolicznymi, jak homocystynuria.

Jak leczyć niedobór hormonu wzrostu u dzieci?

W leczeniu zaburzeń hormonu wzrostu kluczową rolę odgrywa diagnostyka. Jak już zostało wspomniane, w większości przypadków nisko- czy wysokorosłość jest cechą rodzinną. Spośród przebadanych bardzo niskich dzieci, tylko ok. 3% okazuje się mieć hormonalny niedobór wzrostu, co stanowi podstawę do rozpoczęcia leczenia. Poza tym niewielkim odsetkiem znaczna większość to osoby drobne, filigranowe, u których taka budowa ciała występuje rodzinnie. Analogicznie jest z wysokorosłością.

Aby prawidłowo rozpoznać zaburzenia wzrostu dziecka, należy uwzględnić uwarunkowania rodzinne, a także wziąć pod uwagę to, jak zmienia się tor linii wzrostu na siatce centylowej. Szybkie tempo spadku bądź przyspieszenia wzrostu jest bardziej niepokojące od faktu, że wzrost dziecka plasuje się poniżej 3. lub powyżej 97. centyla. Jeżeli pojawia się duża dysproporcja między kanałami centylowymi, wówczas konieczna jest wizyta u pediatry, endokrynologa i rozpoczęcie specjalistycznej diagnostyki.

Leczenie specjalistyczne wymaga wykonania ponownego, bardzo dokładnego pomiaru pacjenta przy pomocy stadiometru. Uzyskane wyniki lekarz odnosi do odpowiednich norm populacyjnych (najnowsze siatki centylowe WHO) oraz wysokości rodziców i rodzeństwa. Kolejnym krokiem jest wykonanie RTG niedominującej ręki i nadgarstka w celu oceny wieku kostnego. Jest to uznawane za najbardziej miarodajny sposób obliczenia przewidywanego wzrostu dziecka. Na takiej podstawie prowadzi się dalszą diagnostykę, która początkowo polega na wykluczeniu zaburzeń konstytucjonalnych i rodzinnych, a następnie potwierdzeniu postawionej diagnozy, wyjaśniającej przyczynę zaistniałego zaburzenia wzrostu dziecka.

W Polsce zaburzenia wzrostu leczy się poprzez zastosowanie rekombinowanego ludzkiego hormonu wzrostu, dostępnego w ,,Narodowym programie leczenia niedoboru wzrostu” w przypadku niskorosłości:

• z somatotropinowej niedoczynności przysadki;
• u chorych z przewlekłą niewydolnością nerek;
• będącej objawem zespołu Turnera i zespołu Prader-Willi;
• pierwotnej wynikającej z zespołu Larona;
• wynikającej z mutacji lub polimorfizmu genu IGF-I (ew. promotora tego genu).

Jak zapobiegać zaburzeniom wzrostu u dzieci?

Na zaburzenia wzrostu dzieci wpływa wiele czynników, w pewnym stopniu także tych zewnętrznych, które można modyfikować w codziennym życiu. Zapewnienie dziecku zbilansowanej diety, bogatej w cenne składniki odżywcze, witaminy i minerały potrzebne do prawidłowego wzrostu, odpowiedniej ilości snu, światła słonecznego, aktywności fizycznej, a także komfortu psychicznego – to podstawa, która co prawda nie sprawi, że niskie dziecko zacznie dorównywać najwyższym kolegom, ale z pewnością przełoży się na lepsze funkcjonowanie całego organizmu!

Bibliografia:

1. Walczak M., Zaburzenia wzrastania u dzieci i młodzieży obejmują dwie grupy nieprawidłowości a mianowicie nadmierną wysokość ciała oraz niskorosłość, ,,Endokrynologia Pediatryczna”, t. 9, 2010, nr 2(31) [w:] ,,endokrynologiapediatryczna.pl”, [dostęp 06.06.2019]
2. Oczkowska U., Definicja i przyczyny niskorosłości oraz kryteria diagnostyczne niedoboru hormonu wzrostu, ,,Endokrynologia Pediatryczna”, t. 9, 2009, suplement nr 1 [w:] ,,endokrynologiapediatryczna.pl”, [dostęp 06.06.2019]
3. Małecka-Tandera E., Niskorosłość, ,,mp.pl”,23.11.2016, [dostęp 06.06.2019]