Brak odporności u dziecka podejrzewa się wówczas, gdy, mimo leczenia, uporczywe infekcje wirusowe, bakteryjne czy grzybicze wielokrotnie nawracają, trwają bardzo długo i nie dają się pokonać standardowymi sposobami. Przyczyny zaburzenia odporności u dzieci mogą być pierwotne – uwarunkowane genetycznie – albo wtórne – wywołane chorobą lub niedoborami pokarmowymi. Jak je rozpoznać?
Kiedy podejrzewać zaburzenia odporności u dziecka?
Częste infekcje wcale nie muszą oznaczać braku odporności u dziecka. W momencie przyjścia na świat układ immunologiczny człowieka jest jeszcze niedojrzały i kształtuje się dopiero z biegiem lat. ,,Pełną” odporność osiąga się z wiekiem dojrzewania, około 12.-13. roku życia. Do tego czasu układ immunologiczny musi nabyć doświadczenia, a więc zmierzyć się z chorobotwórczymi drobnoustrojami. Zdecydowaną większość z nich komórki odpornościowe pokonują bardzo szybko, nie dopuszczając do rozwinięcia infekcji. Zdarza się jednak, że patogen jest silny i sprytnie omija nasz system odpornościowy. Wówczas odporność aktywuje efektywniejsze mechanizmy obronne – podnosi temperaturę ciała, wywołuje lokalny stan zapalny – w ten sposób eliminując wroga. Każdy z nich zostaje zapisany w pamięci immunologicznej, dzięki czemu organizm uodparnia się na dany szczep wirusów czy bakterii. Ponieważ jednak drobnoustroje stale mutują, infekcję o tej samej etiologii można złapać ponownie. Dzieje się tak, na przykład z przeziębieniem, które wywołuje ogromna liczba wirusów. Same rhinowirusy, odpowiedzialne głównie za nieżyt nosa, występują w 200 stereotypach. Ponadto mają łatwą drogę przenoszenia, dlatego o zakażenie nietrudno. Dzieci mogą chorować nawet 8-12 razy w ciągu roku. Jedna infekcja na miesiąc z pewnością przeraża rodziców, jednak wciąż mieści się w normie. A co poza nią wykracza? Częste infekcje o ciężkim przebiegu i długim czasie trwania. Niepokoić powinny liczne powikłania oraz skuteczność standardowych form leczenia. Jeśli dziecko jest wyjątkowo chorowite, a każdą infekcję przechodzi ciężko, należy podejrzewać zaburzenia odporności i udać się do poradni immunologicznej dla dzieci.
Pierwotne zaburzenia odporności u dzieci
Pierwotne zaburzenia odporności u dzieci (PNO) zdarzają się naprawdę rzadko. Mniej niż 5% zdiagnozowanych niedoborów immunologicznych wynika z defektu uwarunkowanego genetycznie. Znacznie więcej problemów z odpornością ma charakter wtórny, a więc nabyty.
Pierwotne zaburzenia odporności u dzieci powstają w efekcie dziedziczenia wadliwych genów rodziców bądź w efekcie mutacji. Nie zawsze przyczyna niedoborów odporności jest znana. Układ immunologiczny to złożony system obronny, którego poszczególne elementy są rozsiane w różnych częściach organizmu. Jego zaburzenia mogą dotyczyć budowy, sposobu dojrzewania i funkcjonowania całych narządów i grup komórek układu immunologicznego. Wyodrębniono dotychczas ponad 150 pierwotnych zaburzeń odporności u dzieci i dorosłych. Najczęściej rozpoznaje się niedobór selektywny IgA, który w 80-90% przebiega bezobjawowo. Zaburzenie może się przejawiać w częstych, choć niezbyt zaostrzonych, infekcjach, głównie górnych dróg oddechowych. Dzieci z tą przypadłością są podatne na poważne zakażenia oportunistyczne (wywołane mikrobami naturalnie obecnymi w mikroflorze organizmu) oraz reakcje alergiczne. U dorosłych niedobór selektywny IgA zwiększa ryzyko wystąpienia chorób autoimmunologicznych i nowotworowych. Objawy wrodzonych zaburzeń odporności u dzieci zawsze zależą od poszczególnych defektów systemu immunologicznego. Mogą być łagodne i nieuciążliwe, ale również ciężkie, niosące groźne dla zdrowia powikłania. Naukowcy wyodrębnili grupę 10. objawów, z których występowanie już tylko 2. sugeruje pierwotne zaburzenia odporności.
Jeśli w ciągu roku dziecko choruje na:
- zapalenie uszu 4 razy lub częściej,
- zapalenie zatok 2 razy lub częściej,
- zapalenie płuc 2 razy lub częściej,
- przewlekłą grzybicę jamy ustnej lub skóry po 1. roku życia,
- zakażenia tkanek miękkich, w tym posocznicę, 2 razy lub częściej,
a ponadto:
- ma nawracające głębokie ropnie skórne lub narządowe,
- przez ponad 2 miesiące stosowano antybiotykoterapię, bez widocznej poprawy,
- musi przyjmować antybiotykoterapię dożylną,
- nie przybiera masy ciała, ma zahamowany prawidłowy rozwój,
- wywiad rodzinny jest obciążony PNO,
wówczas należy skonsultować się z immunologiem.
Wtórne zaburzenia odporności u dzieci
Znacznie częściej od pierwotnych zaburzeń odporności u dzieci występują zaburzenia wtórne. Czasem są one konsekwencją chorób:
- nowotworowych (białaczka),
- przewlekłych (cukrzyca, anemia, AIDS),
- zakaźnych (różyczka, ospa wietrzna).
Innym razem pojawiają się w następstwie operacji chirurgicznej, przyjmowania niektórych leków (wspomnianych wyżej antybiotyków, a także glikokortykosteroidów, leków immunosupresyjnych i przeciwnowotworowych). Niedobory odporności od dzieci mogą być też objawem niedożywienia (hipotrofią). Rozpoznaje się je u dzieci z bardzo niską masą ciała, znajdującą się poniżej 3. centyla na siatce centylowej, które wykazują nadmierną męczliwość, ospałość oraz osłabienie pamięci i koncentracji.
Wtórne zaburzenia odporności u dzieci mają charakter przejściowy, co nie oznacza, że można je bagatelizować. Aby pokonać problemy immunologiczne, należy postępować zgodnie z zaleceniami lekarza, a przy tym prowadzić zdrowy tryb życia. Na odporności u dziecka wpływa dieta, aktywność fizyczna, a także komfort psychiczny. Warto o nie zadbać na co dzień!
