Stres oksydacyjny – czym jest i jak sobie z nim radzić?

Antyoksydanty

Stres oksydacyjny i związane z nim wolne rodniki działają na nas negatywnie na wiele różnych sposobów – m.in. zwiększają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, metabolicznych czy neurodegeneracyjnych. Jednym z najprostszych sposobów walki z nimi jest przyjmowanie antyoksydantów, których przykładem są witaminy E, A i C. Czym stres oksydacyjny właściwie jest i jak możemy sobie z nim radzić?

Antyoksydanty

Co to jest stres oksydacyjny?

Stres oksydacyjny to zaburzenie równowagi organizmu pomiędzy produkcją reaktywnych form tlenu, czyli wolnych rodników, a ilością przeciwutleniaczy, czyli antyoksydantów. Gdy pierwszych z nich jest zbyt wiele, homeostaza organizmu zostaje zaburzona. Co jednak istotne, całkowicie nie da się ich uniknąć, ponieważ znaczna większość wolnych rodników (około 90 proc.) powstaje w procesie oddychania. Na ich występowanie wpływają też różnego rodzaju reakcje fizjologiczne zachodzące w komórkach czy oddziaływanie czynników zewnętrznych, takich jak np. promieniowanie jonizujące. Na co dzień warto pamiętać, że ryzyko powstawania nadmiernej ilości wolnych rodników wzrasta w przypadku:

  • przewlekłego stresu psychicznego,
  • nadmiernej lub zbyt małej aktywności fizycznej,
  • diety bogatej w produkty przetworzone, zwłaszcza tłuszcze trans oraz węglowodany rafinowane,
  • palenie papierosów,
  • długotrwała ekspozycja na promieniowanie słoneczne,
  • narażenie na pestycydy,
  • przewlekłe przyjmowanie niektórych leków, np. glikokortykosteroidów.

Warto jednak zauważyć, że w odpowiednich ilościach wolne rodniki są potrzebne ustrojowi do uszkadzania składników zagrażających nam drobnoustrojów, aktywują białka biorące udział w podziałach komórkowych, wpływają na regulację ekspresji genów oraz poziomu wapnia w komórkach. Zbyt duże stężenie prowadzi natomiast do uszkodzenia własnych białek, tłuszczów, węglowodanów, materiału genetycznego oraz niszczenia struktury i funkcjonalnych elementów komórek. Tego typu oddziaływanie prowadzi do śmierci owych komórek, która odbywa się na drodze apoptozy lub nekrozy (martwicy).

Jakie są skutki stresu oksydacyjnego?

Im więcej badań przeprowadza się na temat stresu oksydacyjnego, tym więcej można zauważyć związków jego występowania z różnymi patologiami. Podstawową grupą chorób, które wiążą się z działaniem wolnych rodników, są choroby sercowo-naczyniowe. Stres oksydacyjny przyczynia się do nasilenia procesów odkładania blaszek miażdżycowych w ścianach tętnic, co prowadzi do ich zwężenia i wzrostu ryzyka wystąpienia zawału serca czy udaru mózgu.

Badania naukowe udowodniły także wpływ wolnych rodników na przyspieszenie rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera. Wiąże się to przede wszystkim z dużą wrażliwością komórek nerwowych na ich działanie.

Stres oksydacyjny może również przyczyniać się do przyspieszenia procesu starzenia skóry, obniżenia wydolności mięśni, niepłodności (narażone na negatywne działanie wolnych rodników są przede wszystkim plemniki, które wykazują niewielką aktywność enzymów przeciwutleniających), rozwoju chorób autoimmunologicznych (np. reumatoidalnego zapalenia stawów), a także zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory – dane wskazują, że w różnego rodzaju nowotworach obserwuje się wzrost ilości oksydacyjnych uszkodzeń w DNA.

Jak radzić sobie ze stresem oksydacyjnym?

Ewolucja wykształciła w naszych organizmach naturalne mechanizmy, które pozwalają działać zarówno prewencyjnie, jak i łagodzić niekorzystne skutki działania wolnych rodników. Komórki bazują w tym celu na antyoksydantach drobnocząsteczkowych oraz antyoksydantach wielkocząsteczkowych (inaczej nazywa się je enzymatycznymi). Wpływ mamy przede wszystkim na pierwsze z nich, ponieważ są to m.in. witaminy A, C, E, glutation, karoteny, koenzym Q oraz różnego rodzaju pierwiastki śladowe.

Walka ze stresem oksydacyjnym powinna więc opierać się na zmniejszeniu produkcji wolnych rodników poprzez utrzymywanie zdrowego stylu życia, umiarkowaną, lecz regularną aktywność fizyczną, unikanie czynników stymulujących produkcję wolnych rodników, a także na przyjmowaniu zwiększonych ilości wymienionych wyżej antyoksydantów. Warto w tym celu postawić przede wszystkim na witaminy.

  • Witamina A – obok działania antyoksydacyjnego podstawową rolą witaminy A w organizmie jest wpływ na syntezę barwnika rodopsyny, niezbędnego do widzenia w warunkach nocnych, a także na kondycję skóry, błon śluzowych, włosów i paznokci. Odgrywa też ważną rolę w procesach podziałów komórkowych oraz wpływa na utrzymanie optymalnej struktury komórek. Witaminę A znajdziemy przede wszystkim w owocach i warzywach: bataty, marchewka, natka pietruszki, szpinak, jarmuż, brokuły, dynia, morele, brzoskwinie, pomarańcze, wiśnie, śliwki etc.
  • Witamina E – uważa się ją za główny przeciwutleniacz, który chroni naczynia krwionośne przed uszkodzeniami, zapobiega rozwojowi chorób degeneracyjnych i metabolicznych, a także opóźnia proces starzenia. Wpływa też na układ odpornościowy, nerwowy oraz rozrodczy. Do najlepszych jej źródeł należą: oleje roślinne (np. oliwa z oliwek), orzechy (zwłaszcza laskowe), migdały, nasiona słonecznika, pestki dyni, awokado etc.
  • Witamina C – badania dowodzą, że jej działanie antyoksydacyjne jest szczególnie silne w połączeniu z jednoczesną suplementacją witaminy E. Co jednak ważne, kwas askorbinowy oddziałuje też na układ odpornościowy, reguluje syntezę kolagenu, wspiera procesy krwiotwórcze (ułatwia wchłanianie żelaza, co zmniejsza ryzyko anemii) oraz działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie. Witaminę C dostarczymy poprzez podanie: aceroli, dzikiej róży, czarnej porzeczki, papai, kiwi, truskawek, natki pietruszki, papryki, brokułów, brukselki, jarmużu, szpinaku etc.

Zdarza się jednak, zwłaszcza w przypadku najmłodszych, że nie akceptujemy niektórych grup żywności lub nie mamy czasu, aby wystarczająco troszczyć się o zbilansowaną dietę. Warto postawić wtedy na odpowiednią suplementację, która będzie dostosowana do wieku oraz potrzeb danego organizmu. Dobrze dobrane witaminy o działaniu przeciwutleniającym silnie wesprą ochronę przed stresem oksydacyjnych – dbajmy o to na co dzień.

Bibliografia:

  1. Grosicka-Maciąg, E., Biologiczne skutki stresu oksydacyjnego wywołanego działaniem pestycydów, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej (online), 2011; 65: 357-366 [dostęp: 31.10.2019]
  2. Jarosz, M. [red. nauk.], Normy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, 2017 [dostęp: 31.10.2019]
  3. Jarosz, M. [red. nauk.], Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia, 2012 [dostęp: 31.10.2019]
  4. Kulbacka, J., Saczko, J., Chwiłkowska, A., Stres oksydacyjny w procesach uszkodzenia komórek, Polski Merkuriusz Lekarski, 2009, XXVII, 157, 44 [dostęp: 31.10.2019]
  5. Karpińska, A., Gromadzka, G., Stres oksydacyjny i naturalne mechanizmy antyoksydacyjne – znaczenie w procesie neurodegeneracji. Od mechanizmów molekularnych do strategii terapeutycznych, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej (online), 2013; 67: 43-53 [dostęp: 31.10.2019]
  6. Zabłocka, A., Janusz, M., Dwa oblicza wolnych rodników tlenowych, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej (online), 2008; 62: 118-124 [dostęp: 31.10.2019]