Siatki centylowe są bardzo pomocnym narzędziem, zarówno dla lekarzy, jak i samych rodziców. Te specjalne wykresy służą do monitorowania prawidłowego wzrostu dziecka. Zaznaczając regularnie postępy na siatkach centylowych, można łatwo ocenić, czy określone parametry mieszczą się w normie a tempo ich zmian odbywa się harmonijnie bądź zbyt powoli czy też gwałtownie.
Czym są siatki centylowe?
Siatki centylowe to specjalne wykresy, które służą do oceny rozwoju dziecka, czyli sprawdzenia, czy jego wzrost i waga zmieniają się proporcjonalnie do wieku. Dziś spotyka się bardzo wiele ich rodzajów. Istnieją osobne siatki centylowe dla dziewczynek i chłopców, poszczególne wykresy mogą uwzględniać przyrost masy, długości ciała, ale i obwodu głowy, klatki piersiowej, jak również na przykład tętna. Ponadto różne siatki przygotowywane są dla określonych grup wiekowych – niemowląt, dzieci do 5. roku życia, uczniów podstawówek, nastolatków…
Na siatki centylowe składają się dwie osie. Pierwsza dotyczy wieku dziecka, druga danej wartości: wzrostu, wagi, BMI, obwodu głowy lub klatki piersiowej czy też ciśnienia tętniczego. Na płaszczyźnie wykresów umieszczone są centyle (percentyle), czyli jednostki statystyczne pozwalające określić, gdzie wagowo/wzrostowo uplasowuje się badane dziecko w stosunku do swojej grupy rówieśniczej. Owe centyle zaznaczone są kolorowymi liniami, które oznaczają odpowiednio kolejne liczby procentowe 3, 10, 25, 50, 75, 95. Pomiędzy nimi znajdują się tzw. kanały centylowe, dzięki nim w dalszej perspektywie kontroluje się tempo zmian danych parametrów.
Jak czytać siatki centylowe?
Korzystanie z siatek centylowych dla dzieci jest relatywnie proste. Po wybraniu odpowiedniego wykresu należy poprowadzić jedną linię od wieku dziecka (najczęściej pionową) i drugą od badanej cechy (najczęściej poziomą) – np. wartości długości lub masy ciała. Naniesione linie powinny się przeciąć. Od miejsca, gdzie się stykają, trzeba wyprowadzić ostatnią już pochyłą linię, która podobnie jak te kolorowe ma wskazać właściwy centyl. Dana liczba procentowa oznacza odsetek dzieci, jakie w badanej populacji osiągnęły taki sam lub bardzo zbliżony wynik, a ponadto mówi, czy badany znajduje się w normie.
Siatki centylowe dotyczące np. wzrostu i masy ciała mają szerokie granice. Wieńczy je 3. centyl przypisany dzieciom bardzo niskim i niewiele ważącym. Pośrodku jest 50. centyl, wskazujący na średni wynik. Najniżej zaś znajduje się 97. centyl wiążący się z bardzo wysokim wzrostem i bardzo dużą wagą.
Funkcjonalność siatek centylowych łatwiej wyjaśnić na przykładzie. Badając 14-miesięczną dziewczynkę, która waży 8 kg, okazuje się, że punkt przecięcia przeprowadzonych linii znajduje się dokładnie na 10 centylu. Oznacza to, że 10% z przebadanych dzieci w jej wieku jest od niej lżejszych, a 90% cięższych. Dziewczynka jest więc szczupła i rozwija się prawidłowo.
Jak prawidłowo zmierzyć i zważyć dziecko?
Jak obliczyć wzrost dziecka? Powszechnie znany sposób postawienia dziecka pod ścianą i zaznaczenia jego długości ołówkiem nad głową jest z pewnością wielką frajdą, niestety często zawodną. Skuteczniejszym sposobem pomiaru długości małych dzieci jest pomiar etapowy: najpierw od głowy do bioder, następnie od biodra do kolana, a na końcu od kolana do stopy. Suma tych wyników oznacza wzrost całkowity.
Jak prawidłowo zważyć dziecko? Przy ważeniu niemowląt należy zwracać uwagę na te same kwestie, co przy ważeniu dzieci i dorosłych – ważymy zawsze w takich samych warunkach (najlepiej nago), a najbardziej miarodajny pomiar otrzymujemy rano, gdy jesteśmy na czczo.
Czy można ,,wypaść z siatki centylowej”?
O tym, że dziecko ,,wypadło z siatki centylowej” mówi się potocznie wówczas, kiedy badany znajduje się powyżej 3.- bądź poniżej 97. centyla. Jest to sytuacja niepokojąca, mogąca świadczyć o zaburzeniach wzrostu dziecka i wymagająca pilnej konsultacji pediatrycznej. Poza tymi skrajnymi przypadkami budzić czujność rodziców powinny także wartości poniżej 10. i powyżej 90. centyla.
Przykuwać uwagę powinny jednak nie tylko same liczby procentowe, lecz także sposób ich zmian. Z jednej strony najlepiej, aby krzywa tworzona z co jakiś czas zaznaczanych punktów na wykresie wznosiła się regularnie. Dopuszczalna rozbieżność to 2 kanały centylowe, więc kiedy waga dziecka początkowo oscyluje wokół 75 centyla, po czym raptownie spada pod 25. centyl, warto taką zmianę skonsultować z lekarzem. Z drugiej strony, nie można bagatelizować dysproporcji pojawiających się między poszczególnymi siatkami centylowymi – gdy syn lub córka są wysocy (wzrost – 75. centyl), ale bardzo szczupli (waga – 10. centyl), warto podjąć działania kontrolne, wykluczające ewentualne nieprawidłowości.
Którą siatkę centylową wybrać?
Najbardziej znane siatki centylowe to te umieszczone w książeczce zdrowia, opracowane w 1999 r. przez Instytut Matki i Dziecka. Do ich stworzenia przygotowano specjalne badanie, w którym wzięło udział 600 dzieci z Warszawy, mieszczących się w przedziale wiekowym od 1. miesiąca życia do 18. roku życia. Przez wiele lat do dziś te wykresy były uznawane za najbardziej odpowiednie dla polskich dzieci, aczkolwiek obecnie zaleca się raczej najnowsze siatki centylowe zatwierdzone przez WHO. Według wielu badanych te ostatnie są o tyle lepsze, że zostały stworzone na podstawie bardziej wnikliwej analizy dzieci – pochodzących nie z jednego miasta, ale z 5 kontynentów! Ponadto znaczący jest fakt, że uczestnicy tego badania byli wychowywani w optymalnych warunkach – właściwie żywieni, nienarażeni na zanieczyszczenia środowiska i przebywający pod stałą opieką medyczną. Zadziwiać może, że wyniki danych parametrów w różnych grupach wiekowych były niemal takie same i to pomimo tego, że respondenci pochodzili z różnych regionów świata!
