Próchnica u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie, zapobieganie

Chłopiec podczas wizyty u dentysty

Próchnica u dzieci to powszechny problem, który dotyka nawet najmłodsze, niespełna dwuletnie maluchy. Choroba próchnicowa zębów ma pochodzenie zewnątrzustrojowe. Wywołują ją bakterie, najczęściej paciorkowce Streptococcus mutans. Próchnicy u dzieci nie należy bagatelizować. Zmieniony chorobowo ząb musi być wyleczony. To jedyny sposób, by ograniczyć rozszerzanie się zakażenia i uniknąć ekstrakcji.

Chłopiec podczas wizyty u dentysty

Skąd się bierze próchnica u dzieci?

Próchnica u dzieci, podobnie jak u dorosłych, najczęściej pojawia się w wyniku niedostatecznej higieny jamy ustnej, ale nie tylko. Pewien wpływ na stan uzębienia mają indywidualne uwarunkowania (genetyka, niedobór witamin – szczególnie wit. D, ogólny stan zdrowia). Ważnym czynnikiem jest również zasiedlenie jamy ustnej dziecka bakteriami próchnicotwórczymi, które zwykle nieświadomie są przekazywane dziecku przez rodziców (np. wkładanie przez rodzica smoczka dziecka do ust lub podawaniu dziecku jedzenia z własnej łyżki). Niektóre dzieci mogą być bardziej narażone na choroby zębów, ze względu na gorszą jakość i słabsze zmineralizowanie (uwapnienie) tkanek zęba. Poza tym próchnica u dzieci w dużym stopniu wynika z nieodpowiedniej diety dziecka, braku kontroli stomatologicznej oraz braku profilaktyki fluorowej.

Wysokowęglowodanowe posiłki, słodkie przekąski, w tym również napoje, w połączeniu z rzadkim, zbyt krótkim i niedbałym szczotkowaniem zębów bardzo często stają się przyczyną próchnicy u dzieci. Winne są nie tylko fast foody, lizaki i cukierki, lecz także wszystkie produkty bogate w cukry proste – zarówno słodycze, jak i owoce, soki oraz inne pokarmy, które zawierają sacharozę, glukozę lub fruktozę.

Zęby mleczne są gorzej zmineralizowane niż zęby stałe, przez co są bardziej narażone na zakażenie. Próchnica u dzieci pojawia się wówczas, gdy procesy demineralizacji są silniejsze od procesów remineralizacji. Pierwsze zęby narażone na działanie kwasów i bakterii próchnicowych mogą łatwo stać się siedliskiem paciorkowców Streptococcus mutans (lub innych mikrobów), niszczących szkliwo. W powstawaniu próchnicy większe znaczenie od ilości spożywanych cukrów ma czas ich utrzymywania się w jamie ustnej. Dlatego tak ważne jest regularne mycie zębów, już od momentu, kiedy pierwszy ząb pojawi się w buzi dziecka. Dopóki dziecko nie posiada jeszcze żadnego ząbka, należy 2 razy dziennie przemywać wały dziąsłowe gazą z przegotowaną wodą, nawiniętą na palec.

Próchnica u dzieci – przyczyny:

  • indywidualne predyspozycje,
  • nieodpowiednia dieta (bogata w cukry),
  • obecność bakterii próchnicotwórczych
  • niedostateczna higiena jamy ustnej,
  • brak kontroli stomatologicznej.

Próchnica u dzieci – jak wygląda zepsuty ząb?

Próchnica u dzieci może się rozwinąć bardzo szybko, niemal z dnia na dzień. Bardzo często rodzice zauważają ją dopiero, gdy występuje ból, który świadczy o zaawansowanym już procesie chorobowym. Jednak zmiany można dostrzec znacznie wcześniej. Próchnica u dzieci początki ma zwykle niegroźne – to plamki na szkliwie, które odróżniają się od reszty zęba – kolorem (są kredowobiałe) i fakturą (są matowe, zaś szkliwo błyszczące). W toczącym się procesie demineralizacji plamy próchnicowe są coraz bardziej szorstkie, ciemnieją, aż w końcu stają się ubytkiem – najpierw obejmującym tylko szkliwo, następnie zębinę, a w ostatnim stadium penetruje do miazgi zęba (nerwów).

Próchnica u dzieci, która pojawia się tylko powierzchniowo (na szkliwie), jest zdecydowanie łatwiejsza do wyleczenia niż próchnica głęboka, wywołująca silny ból i ogromny stres. To wyjaśnia, jak ważne są regularne wizyty kontrolne u stomatologa – wczesne wykrycie próchnicy może zaoszczędzić dziecku wielu łez, a przede wszystkim oszczędza tkanki zęba, przed znaczną utratą.

Etapy rozwoju próchnicy

  • Pierwszy etap – odkładanie się płytki nazębnej, czyli miękkiego osadu o żółtawym zabarwieniu, który jest siedliskiem bakterii próchnicowych.
  • Drugi etap – odwapnianie szkliwa, pojawia się kredowobiała, matowa plamka próchnicowa. Chory ząb staje się tkliwy.
  • Trzeci etap – zakażenie przenika w głąb zębiny, co daje się zauważyć pod postacią ciemnej brązowej lub czarnej plamy. Ból pojawia się w trakcie gryzienia, spożywania słodkich pokarmów oraz przy szczotkowaniu.
  • Czwarty etap – próchnica dociera do miazgi zębowej, pojawia się ostry ból i stan zapalny, zwiększa się ryzyko rozszerzenia zakażenia i rozwoju powikłań.

Próchnica u dzieci – mleczaki się leczy!

Próchnica u dzieci nie może być bagatelizowana. Mleczaki trzeba leczyć tak samo, jak zęby stałe – nie tylko dlatego, aby uniknąć bólu, lecz także poważnych powikłań. Miejscowe zakażenie może przenieść się na całe uzębienie, a nawet inne narządy. Dziura w zębie otwiera bakteriom drogę do tkanek miękkich i krwioobiegu, niosąc zagrożenie dla całego organizmu. Nieleczona próchnica u dzieci może przyczynić się do osłabienia odporności i większego ryzyka wystąpienia niektórych chorób. Jednym z najczęstszych powikłań po próchnicy jest ropień okołomigdałkowy, a oprócz tego mogą pojawiać się na przykład nawracające choroby zatok. Warto wspomnieć też o konsekwencjach nieleczonej próchnicy u dzieci – próchnica zębów mlecznych może zaatakować zawiązki zębów stałych, po ekstrakcji zęba mogą pojawić się wady zgryzu, wymowy i konieczność leczenia ortodontycznego. Ponadto zły stan uzębienia niekiedy staje się przyczyną problemów psychospołecznych – niskiej samooceny oraz trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji międzyludzkich.

Próchnica u dzieci – lapisowanie i inne metody leczenia

Próchnica u dzieci wymaga leczenia. Jego sposób dobiera się na podstawie stopnia zaawansowania zmian chorobowych oraz wieku pacjenta. Przy śladowej próchnicy powierzchniowej wystarczającą metodą może okazać się fluoryzacja, która wzmacnia szkliwo i chroni je przed działaniem bakterii. W innych przypadkach lekarz podejmuje decyzje o sposobie leczenia. Jednym z nich jest lapisowanie, dzięki któremu zęby mleczne zostają zaimpregnowane, więc zabezpieczone przed rozszerzaniem się zakażenia. Lapisowanie mleczaków ma jedną zasadniczą wadę – po zabiegu zęby stają się czarne, dlatego w nowoczesnej stomatologii odchodzi się od lapisowania. Wyjątkiem są dzieci niewspółpracujące, u których niemożliwe jest przeprowadzenie dokładnego leczenia z odbudową estetyczną ubytków.

Próchnica u dzieci, która zaatakowała zębinę, musi zostać całkowicie usunięta – dentysta oczyszcza zmienione chorobowo miejsce i wypełnia je kolorowym lub białym wypełnieniem. Jeśli zakażenie dotknęło miazgę zębową, wówczas najczęściej podejmuje się leczenie kanałowe (endodontyczne). Aby uniknąć dalszych problemów ze zgryzem, zaleca się, aby możliwie jak najdłużej utrzymać naturalny ząb, aż do momentu eksfoliacji – gdy sam wypadnie. Endodoncja daje taką możliwość i choć wymaga od dziecka dużo cierpliwości, jest zalecanym rozwiązaniem, dużo korzystniejszym od ekstrakcji (usunięcia).

Możliwe metody leczenia próchnicy u dzieci:

fluoryzacja,
lapisowanie,
ozonowanie,
laserowe leczenie próchnicy u dzieci,
chemomechaniczne usuwanie próchnicy,
leczenie kanałowe,
ekstrakcja.

Jak zapobiegać próchnicy zębów u dzieci?

Próchnica u dzieci, tak samo jak u dorosłych, jest chorobą bardzo powszechną. Próchnica u dzieci w wieku przedszkolnym dotyczy około 70% trzylatków i 80% sześciolatków. Szacuje się, że wypełnienie ubytku ma prawie każdy nastolatek. Dlatego niektóre środowiska mówią o epidemii próchnicy, alarmując o konieczności wdrożenia odpowiedniej profilaktyki. Na czym taka profilaktyka miałyby polegać?

Przede wszystkim na uświadamianiu dzieci i młodzieży, jak ważne jest utrzymywanie higieny jamy ustnej i regularne kontrolowanie stanu uzębienia (przynajmniej raz na pół roku). Od pierwszego zęba do 6 r.ż. należy stosować pastę do zębów z fluorem w ilości 1000 ppm, po 6 r.ż.- 1450 ppm. Ważnym elementem profilaktyki jest fluoryzacja (lakierowanie) zębów w gabinecie stomatologicznym, 2-4 razy w roku. Zęby powinno się myć minimum dwa razy dziennie, a najlepiej po każdym posiłku. Dotyczy to także najmłodszych. Ważne jest również czyszczenie przestrzeni międzyzębowych nicią dentystyczną. Nastolatki mogą używać także irygatora. W działaniu profilaktycznym powinny znaleźć się również zmiany dietetyczne – zerwanie ze złymi nawykami żywieniowymi: podjadaniem słodyczy, piciem słodkich, gazowanych napojów. Aby wzmocnić odporność organizmu na działanie bakterii, również tych próchniczych, warto zamiast batoników i soczków, podawać dzieciom owoce – one również są źródłem cukrów, lecz w przeciwieństwie do słodyczy, zawierają mnóstwo witamin, niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Witaminy C i D, a także wapń i fosfor są niezbędne dla zdrowych zębów i prawidłowego rozwoju układu kostnego, dlatego mogą w pewnym stopniu ograniczyć ryzyko próchnicy. Dobrze pamiętać o nich na co dzień.

Próchnica u dzieci – sposoby zapobiegania:

  • dbanie o higienę jamy ustnej,
  • wizyty u stomatologa (przegląd, lakierowanie, fluoryzacja),
  • zdrowa dieta,
  • nawyk picia wody zamiast słodkich napojów/soków
  • dawanie dobrego przykładu.