Prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego chroni nasz organizm przed wpływem drobnoustrojów chorobotwórczych. Wielu pacjentów zastanawia się, co to jest odporność swoista i czym różnią się jej poszczególne typy (odporność swoista czynna od biernej). Jak działa system odpornościowy człowieka i w jaki sposób możemy wesprzeć go w walce z chorobą?
Co to jest odporność swoista? Rola układu immunologicznego
Zanim wyjaśnimy, czym jest odporność swoista, warto wytłumaczyć, jaką rolę odgrywa w organizmie człowieka układ immunologiczny (odpornościowy). System immunologiczny eliminuje zmienione genetycznie, stare lub martwe komórki własne organizmu. Składa się z wielu elementów – obejmuje narządy limfatyczne i wyspecjalizowane komórki, które uniemożliwiają przedostawanie się do organizmu obcych cząsteczek, takich jak np.
- wirusy,
- bakterie,
- grzyby,
- pyłki,
- pierwotniaki.
Nawet jeśli pierwsza linia obrony (tj. odporność nieswoista) okazuje się nieskuteczna i patogeny dostaną się do organizmu, układ odpornościowy unieszkodliwia i usuwa mikroorganizmy lub zapobiega ponownemu zachorowaniu, wskutek działania danego antygenu w przyszłości (zaktywowana zostaje tzw. druga linia obrony, czyli odporność swoista).
Odporność swoista jest odpornością nabytą, oznacza to, że kształtuje się, gdy nasz organizm jest narażony na kontakt ze szkodliwymi mikroorganizmami. Jej przeciwieństwo stanowi wspomniana wyżej odporność nieswoista (wrodzona), na którą nie mamy wpływu, gdyż jest uwarunkowana genetycznie. Swoista odporność jest bardziej precyzyjna – dzięki tzw. pamięci immunologicznej odpowiedź immunologiczna jest skierowana przeciwko konkretnemu rodzajowi antygenu.
Wyróżniamy odporność swoistą typu:
- komórkowego (limfocyty T bezpośrednio atakują patogeny),
- humoralnego (limfocyty B wytwarzają przeciwciała, a te następnie niszczą komórki patogenne).
Odporność swoista czynna a bierna – podział odporności swoistej
Odporność swoista czynna wykształca się wskutek kontaktu organizmu z antygenem (nabywamy ją w sposób naturalny po przebytej chorobie, zakażeniu lub sztucznie poprzez podanie pacjentowi szczepionki ochronnej). Z kolei odporność swoista bierna jest zapewniana nam przez przeciwciała matki lub podanie surowicy odpornościowej (np. surowicy przeciw jadowi żmii). Jakie czynniki mogą zaburzyć funkcjonowanie układu immunologicznego i wpłynąć negatywnie na odporność?
Co może osłabić naszą odporność nabytą?
Niekorzystny wpływ na odporność swoistą mają używki – alkohol i papierosy. Nie bez znaczenia jest też napięcie emocjonalne i przewlekły stres (gorsza kondycja psychiczna przekłada się na większą podatność na choroby, z czego wiele osób zupełnie nie zdaje sobie sprawy). Systemowi odpornościowemu nie sprzyja też niedosypianie, częste zmiany klimatu i antybiotykoterapia. Dieta uboga w składniki odżywcze i witaminy (zwłaszcza cynk, selen, żelazo, witaminę A, C, D i witaminy z grupy B) również zwiększa ryzyko rozmnażania drobnoustrojów chorobotwórczych i wystąpienia np. przeziębienia lub grypy. Kolejny czynnik sprawczy to siedzący tryb życia – niski poziom aktywności fizycznej w życiu codziennym zwiększa podatność na infekcje.
Odporność swoista – sposoby na wzmocnienie odporności organizmu
Warto podkreślić, że odporność swoista (nabyta) zależy od nas – możemy ją wzmocnić w naturalny sposób, m.in. diametralnie zmieniając tryb życia. Konieczne jest zerwanie z nałogami, takimi jak alkohol i tytoń (dym tytoniowy zawiera ponad 4 tysiące trujących substancji!) Wskazany jest także ruch – nie muszą to być forsowne ćwiczenia, już pół godziny energicznego spaceru co drugi dzień może przynieść pozytywne rezultaty. Konieczna jest również zmiana diety dziecka lub dorosłego na zbilansowaną i zrównoważoną, pełną świeżych warzyw, owoców, orzechów, ziaren i kasz. Możemy wprowadzić do jadłospisu czosnek, chrzan i pić napary z jeżówki (szczególnie w sezonie infekcyjnym). W razie wskazań i stwierdzonych przez lekarza niedoborów, możemy wspomagać się też stosowaniem odpowiednich preparatów witaminowych. Warto również w ramach profilaktyki co roku szczepić się przeciwko grypie (szczepionki służą wzmocnieniu odporności swoistej i nieswoistej). Niestety, co roku tylko 3-5% Polaków korzysta z tego rozwiązania, podczas gdy, jak dowodzą badania, szczepionki przeciwko grypie mogą zapobiec zachorowaniom u 70–90% dorosłych! Zalecane jest również hartowanie ciała, które należy rozpocząć, stosując naprzemienne zimne i ciepłe prysznice. Istotne jest również dbanie o odpoczynek i spokojny, nieprzerwany, co najmniej 6 godzinny sen.
Podsumowując, odporność swoista układu immunologicznego aktywuje się w chwili, gdy organizm ma kontakt z drobnoustrojami chorobotwórczymi. Działa w oparciu o mechanizm komórkowy i humoralny. Niestety komórki układu odpornościowego żyją dosyć krótko (część z nich zaledwie 36 godzin), dlatego warto wspierać ich regenerację, szczepiąc się i prowadząc zdrowy, aktywny tryb życia.
