Objawy odwodnienia u dziecka – jak szybko reagować?

Przyczyny odwodnienia u dziecka

Wielu rodziców zastanawia się, co sprzyja odwodnieniu u niemowląt i małych dzieci. Odwodnienie u dziecka może mieć związek z przebytą biegunką, która ma bardzo różne podłoże – często za powstaniej tej uciążliwej przypadłości odpowiadają nietolerancje pokarmowe, alergie lub wirusy (w przypadku małych pacjentów zwykle za rozwój infekcji i biegunki odpowiadają rotawirusy, wzrost zachorowalności jest zauważalny w okresie jesienno-wiosennym). Czynnikiem sprawczym odwodnienia u dziecka mogą być też wymioty (bez względu na ich przyczynę), które nie tylko prowadzą do znaczącej utraty wody z rozwijającego się organizmu, lecz także utraty cennych mikroelementów. Warto pamiętać, że im młodsze dziecko, tym szybciej dochodzi do nadmiernej utraty płynów. Jakie są charakterystyczne objawy odwodnienia u dziecka?

Objawy odwodnienia u dziecka

Dzieci mają znacznie szybszą przemianę materii niż osoby dorosłe, co przekłada się na szybszy ubytek wody. Jakie są najczęstsze objawy odwodnienia u dziecka? Maluch jest mniej aktywny, rozdrażniony, nienaturalnie senny, apatyczny, wiotki. W zależności od stopnia odwodnienia może też dojść do:

• wysuszenia błon śluzowych,
• zmniejszenia sprężystości skóry,
• zapadnięcia się ciemiączka (w przypadku niemowląt),
• zapadnięcia gałki ocznej,
• suchych śluzówek i skóry,
• płaczu bez łez,
• wzmożonego pragnienia,
• rzadszego niż zwykle oddawania moczu lub bezmoczu.

Zgodnie z klasyfikacją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO – World Health Organization) wyróżniamy III stopnie odwodnienia:

• I stopień – brak lub odwodnienie małego stopnia (diureza jest prawidłowa lub zmniejszona, fałd skórny rozprostowuje się szybko, tętno i oddech są prawidłowe, a gałki oczne prawidłowo napięte, dziecko pije normalnie, natomiast spadek masy ciała wynosi mniej niż 3%),
• II stopień – odwodnienie łagodne i umiarkowane (gałki oczne są nieznacznie zapadnięte, dziecko jest spragnione, pije łapczywie, tętno i oddech mogą być przyspieszone, fałd skórny rozprostowuje się powoli, diureza jest zmniejszona, spadek masy ciała o 3–9%),
• III stopień – ciężkie odwodnienie (fałd skórny rozprostowuje się bardzo wolno, diureza jest minimalna, gałki oczne są bardzo zapadnięte i podsychające, dziecko pije słabo lub jest niezdolne do samodzielnego picia, oddech jest pogłębiony, tętno słabo napięte, nitkowate, a w najcięższych przypadkach nawet niewyczuwalne, spadek masy ciała wynosi powyżej 9%).

Jak dotąd procentowa utrata masy ciała jest najlepszym wskaźnikiem oceny stopnia odwodnienia u dziecka. W celu oceny stopnia odwodnienia małego pacjenta konieczna jest niezwłoczna konsultacja lekarska.

Odwodnienie u dziecka – kiedy udać się do lekarza?

Wskazaniem do wizyty u lekarza jest zaobserwowanie objawów odwodnienia u dziecka oraz innych symptomów, takich jak:

• wybitnie wzmożonego pragnienia,
• płaczu bez łez,
• zapadniętych gałek ocznych,
• rzadkiego oddawania moczu,
• zaburzeń świadomości,
• intensywnych wymiotów,
• licznych i wolnych – tryskających stolców,
• wysokiej gorączki (jak zbić gorączkę?),
• jadłowstrętu i odmawiania picia (co stosować na apetyt u dzieci?).

Jak złagodzić objawy odwodnienia u dziecka i przywrócić mu zdrowie? W przypadku odwodnienia I stopnia zwykle stosuje się płynoterapię doustną. Lekarz może zalecić podawanie maluchowi tzw. niskoosmolarnych doustnych płynów nawadniających (DPN) – to bezpieczna i najbardziej fizjologiczna droga nawadniania. Postępowanie w odwodnieniu II i III stopnia zależy od indywidualnego przypadku (u dzieci z odwodnieniem średnim stosuje się nawadnianie drogą dożylną lub doustną, a z odwodnieniem ciężkim – nawadnianie dożylne). Jeśli u dziecka pojawią się objawy wstrząsu hipowolemicznego, należy wezwać pogotowie.

Odwodnienie u dziecka – konsekwencje zdrowotne

Do czego może doprowadzić niedobór płynów w organizmie? Jednym z możliwych i zarazem najpoważniejszych powikłań odwodnienia u dzieci jest wstrząs hipowolemiczny (krwotoczny), który jest stanem zagrożenia życia – mała objętość krwi przyczynia się do spadku jej ciśnienia, a tym samym ilości tlenu w organizmie. Długotrwałe odwodnienie może spowodować rozwój chorób układu moczowego, np. kamicy nerkowej, kwasicy moczanowej, niewydolności nerek.

Jak zapobiec wystąpieniu odwodnienia u dziecka?

Część nieświadomych rodziców bagatelizuje rolę wody w prawidłowym rozwoju dziecka – skupiając się jedynie na dostarczaniu mu składników pokarmowych wraz z pożywieniem. Chcąc zmniejszyć ryzyko wystąpienia objawów odwodnienia u dziecka, należy dbać o odpowiednią podaż płynów malucha. Jak obliczyć dobowe zapotrzebowanie na wodę? Zgodnie z wzorem Hollidaya i Segara u dzieci w przedziale wagowym 1-10 kg jest to 100 ml/kg. Natomiast u najmłodszych pacjentów o wadze 11-20 kg dzienne zapotrzebowanie wynosi 1000 ml + 50 ml/kg na każdy kilogram masy ciała.

Najlepszymi napojami dla dzieci, oprócz wody, są świeżo wyciskane owocowe i warzywne soki, mleko, herbatki i inne napary ziołowe. Unikajmy podawaniu najmłodszym sztucznie słodzonych i gazowanych napojów, które przyczyniają się do rozwoju próchnicy i mogą nasilić biegunkę. Warto pamiętać, że wystąpienie biegunki, wymiotów, wysokiej gorączki i nadmiernego pocenia się zwiększa zapotrzebowanie na płyny.

Podsumowując, do objawów odwodnienia u dziecka zaliczamy m.in.: ubytek masy ciała, płacz bez łez, wzmożone pragnienie, zmiany w zachowaniu, zapadnięcie gałek ocznych i zmniejszoną częstotliwość oddawania moczu. Im szybciej dojdzie do uzupełniania niedoborów wody i elektrolitów, tym mniejsze ryzyko wystąpienia wstrząsu hipowolemicznego, który jest stanem zagrożenia życia oraz innych, przykrych powikłań zdrowotnych.