Objawy niedoboru witaminy D – jakie są symptomy u dzieci?

Badania statystyczne potwierdzają, że w Polsce (i w wielu krajach Europy Środkowej), zwłaszcza zimą, występuje wysoki odsetek ciężkiego niedoboru witaminy D u dzieci w różnym wieku. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest małe nasłonecznienie typowe dla naszej strefy geograficznej, jednak dużą rolę odgrywa tu również współczesny styl życia oraz zanieczyszczenie środowiska. To kwestia niepokojąca, bo dziś jest już pewne, że objawy niedoboru witaminy D dotyczą nie tylko układu kostnego. Obecnie naukowcy są pewni, że poza krzywicą i osteoporozą, niedobory witaminy D prowadzą do zaburzeń neurologicznych i autoimmunologicznych, a także mogą wiązać się z chorobami nowotworowymi.

Czym jest witamina D i jakie są jej źródła?

Witamina D, obok witaminy K i PP, to witamina endogenna. Co to są witaminy endogenne? Endogeniczność to zdolność do samowytworzenia, zatem witaminy endogenne to te, które są produkowane przez ludzki organizm. Witamina D powstaje w wyniku syntezy wywołanej przez promienie słoneczne. Jak do tego dochodzi? Promieniowanie UV-B o długości fali 290-315 nm stymuluje prowitaminę D (7-dehydrocholesterol), zawartą w fibroblastach skóry właściwej oraz błonach komórkowych keratynocytów, do fotochemicznego przekształcenia się właśnie w witaminę D3, czyli cholykalcyferol. Witamina D3 uwolniona do krwioobiegu w dalszej kolejności uruchamia podwójny proces hydroksylacji enzymatycznej, wskutek którego powstają dwa metabolity:

• w wątrobie to główna postać witaminy D3 w surowicy – kalcydiol;
• w nerkach jest to tzw. hormon witaminowy – kalcytriol.

Poza tym, że witamina D syntetyzowana jest przez słońce, jej zasób organizm uzupełnia, korzystając z produktów obecnych w codziennej diecie. Wówczas pojawia się pod postacią:

• zawartego w produktach zwierzęcych cholykalcyferolu (wit. D3);
• obecnego w produktach roślinnych (drożdżach i grzybach) ergokalcyferolu (wit. D2).

Jaką etiologię mają objawy niedoboru witaminy D?

Główną przyczyną wywołującą objawy niedoboru witaminy D jest z pewnością małe nasłonecznienie naszej strefy klimatycznej. Synteza cholykalcyferolu w skórze jest ściśle uzależniona od czasu trwania i jakości ekspozycji ciała na promieniowanie słoneczne. O tym, w jakim tempie i jak efektywnie przebiega ten proces decyduje nie tylko pora roku i dnia, lecz także karnacja, masa ciała oraz to, który obszar ciała (odkrytego!) został poddany nasłonecznieniu. W efekcie mieszkańcy krajów Europy Środkowej, w tym Polski, syntetyzują witaminę D jedynie przez pół roku – od połowy kwietnia do połowy września.

Należy przy tym podkreślić, że nawet, jeśli organizm w trakcie tych 6 ciepłych miesięcy miałby możliwość wytworzenia odpowiedniej ilości ,,witaminy słońca’’, to jest ona mocno ograniczana przez dwa czynniki.

Pierwszym jest styl życia współczesnego człowieka, który stara się unikać słońca. W wyniku tego nie tylko dłużej przebywa w pomieszczeniach niż na świeżym powietrzu, ale co więcej, stosuje filtry ochronne. Aplikacja najłagodniejszego preparatu przeciwsłonecznego o SPF 15 obniża syntezę witaminy D aż o 99%!

Drugim są warunki atmosferyczne. O ilości promieniowania UV-B, które dotrze do powierzchni Ziemi, decyduje zachmurzenie, grubość warstwy ozonowej oraz stopień zanieczyszczenia powietrza. A według pomiarów meteorologicznych, największe stężenie ozonu odnotowuje się właśnie latem. Pocieszające jest jednak, że wraz ze zmniejszaniem się dziury ozonowej, które obecnie występuje, zwiększa się dawka docierającego do naszej planety promieniowania UV.

Dlatego też obecnie, mimo że synteza cholykalcyferolu w skórze pokrywa w większości, bo w 80%, zapotrzebowanie organizmu na tę witaminę, nie może stanowić podstawowego źródła jej podaży. Mogłaby nim być natomiast dobrze zbilansowana dieta, jednak w Polsce produkty bogate w witaminę D, czyli ryby (łosoś, sardynki, śledzie, makrela, świeży węgorz) są zbyt rzadko spożywane. Poza tym witamina D2 występuje w wątrobie kurzej, produktach mlecznych, żółtkach jaj, jednak jej zawartość jest tu zbyt niska. Biorąc pod uwagę powyższe, zrozumiały staje się fakt, że objawy niedoboru witaminy D mogą wystąpić nawet u 90% Polaków. Tym bardziej, że o ile suplementacja witaminowa zalecana jest w okresie niemowlęcym, o tyle na dalszych etapach rozwoju całkiem się o niej zapomina.

Jakie są objawy niedoboru witaminy D u dzieci?

Pierwsze badania dotyczące korzystnego wpływu słońca na zdrowie człowieka miały miejsce w XIX wieku. W 1822 roku Jędrzej Śniadecki, pionier wychowania fizycznego w Polsce, opisał autorską metodę leczenia krzywicy za pomocą zwiększonej ekspozycji na światło słoneczne. Od tego czasu w medycynie stało się pewne, że objawy niedoboru witaminy D dotyczą układu kostnego. Natomiast po ponad 200 latach pewnikiem jest już fakt, że witamina D odgrywa ważną rolę nie tylko w gospodarce wapniowo-fosforowej, lecz także wodno-elektrolitowej oraz hormonalnej. Co więcej, ostatnie dziesięciolecia okazały się rewolucyjne. Odkrycie receptorów VDR poza układem kostnym oraz udowodnienie działania proliferacyjnego witaminy D w układzie immunologicznym rzuciło nowe światło na jej właściwości, mogące wspomagać leczenie wielu chorób.

Objawy niedoboru witaminy D są wielowymiarowe, a przez to, że cholykalcyferol i jego pochodne oddziałują na wiele obszarów organizmu, mogą ujawniać się stopniowo nawet przez całe życie.

Witamina D jest kluczowa w gospodarce wapniowo-fosforanowej i wpływa na mineralizację kości. Niewystarczająca ilość w organizmie sprawia, że kości są słabe i łamliwe, a kościec może rozwijać się w sposób nieprawidłowy, przybierając postać na przykład powszechnie znanej krzywicy. Inne objawy niedoboru witaminy D w układzie kostnym dziecka to częsta próchnica zębów, a także zaburzenia wzrostu.

Objawy niedoboru witaminy D3 ujawniają się także w układzie immunologicznym. Duże znaczenie dla odporności, zarówno tej wrodzonej, jak i nabytej, ma kalcytriol, wytwarzany w nerkach aktywny metabolit witaminy D. Dzięki niemu znacznie wzrasta ilość katelicydyny – naturalnie występującego w ludzkim organizmie antybiotyku o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym. Niski poziom witaminy D, zaburzając odpowiedź komórkową, wpływa na układ immunologiczny. Dlatego też dzieci z jej niedoborem mogą często ,,łapać’’ infekcję, borykać się z nawracającymi stanami zapalnymi i mieć problem z alergią. Ponadto warto nadmienić, że witamina D wspomaga leczenie chorób obturacyjnych, takich jak astma, toteż rodzice astmatyków powinni wziąć pod uwagę zwiększenie jej podaży.

Poza powyższym, niedobór witaminy D daje objawy neurologiczne. Chociaż pojawiają się głównie u osób starszych, nie można pominąć faktu, że witamina D jako neurosteroid wpływa na dojrzewanie i funkcjonowanie mózgu. Wiele badań potwierdza, że niedobór witaminy D, przekładający się na zmniejszenie syntezy dopaminy, może skutkować brakiem energii, przewlekłym zmęczeniem, a nawet depresją. Ponadto naukowcy dostrzegają korelację pomiędzy niskim poziomem cholykalcyferolu w dzieciństwie a zwiększonym ryzykiem wystąpienia stwardnienia rozsianego, choroby Alzheimera i Parkinsona w późniejszych dekadach życia.

Możliwe objawy niedoboru witaminy D w wieku rozwojowym:

• zaburzenia mineralizacji tkanki kostnej i deformacja kośćca (krzywica, malacja, osteoporoza);
• wystąpienie bólu wzrostowego;
• zaburzenia wzrostu (niskorosłość);
• zaburzenia mineralizacji zębów i pogorszenie jakości szkliwa (próchnica);
• większe ryzyko pojawienia się alergii;
• większe ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1;
• zaburzenia przewodu pokarmowego (nudności, biegunka);
• choroby endokrynologiczne (Hashimoto).

Co zrobić, gdy pojawią się objawy niedoboru witaminy D u dziecka?

Pierwszym krokiem jest wykonanie badania na niedobór witaminy D w organizmie dziecka. Polega ono na zwykłym pobraniu krwi obwodowej i oznaczeniu w niej witaminy D i jej metabolitów (25-hydroksy, kalcydiol i 1,25 hydroksy, kalcytriol). Badanie to nie musi być wykonane na czczo i może się odbyć w ciągu całego dnia. Ponieważ 25-OH-D, chociaż jest relatywnie tanie, nie daje jasnego obrazu, lepszym sposobem na to, jak rozpoznać niedobór witaminy D, wydaje się oznaczenie aktywnej postaci D3, czyli kalcytriolu (1,25-OH-D). Mimo wszystko decyzję o tym, które badanie wybrać, należy omówić z lekarzem, bo metoda oznaczania witaminy D jest złożona i może zależeć od cech indywidualnych pacjenta.

Objawy niedoboru witaminy D leczy się odpowiednią suplementacją witaminową. Najczęściej lekarze przepisują preparaty zawierające witaminę D, które mają status leku i wymagają recepty, lub suplementy witaminowe, w których witamina D występuje w odpowiedniej ilości. Przy deficycie (25-OH-D < 10 ng/ml) i niedoborze (25-OH-D 10-20 ng/ml) rekomenduje się dawkę leczniczą 1000: 10 000 j.m na dobę, zależnie od wieku, wagi oraz stopnia niedoboru, przez okres od 30-90 dni. Z kolei w ciężkich niedoborach, gdy stężenie 25-OH-D w surowicy wynosi >10 ng/ml, zalecana jest kuracja trzymiesięczna.

Ciężki niedobór witaminy D dawkowanie:

• u noworodków 1000 IU na dobę;
• u niemowląt 1000-3000 IU na dobę;
• u dzieci powyżej 1 roku życia 5000 IU na dobę.

W trakcie leczenia powinno się stale monitorować stężenie kalcytriolu we krwi. Witaminę D należy przyjmować w trakcie posiłków, ponieważ najlepszą wchłanialność wykazuje w obecności tłuszczów.

Jakie są zalecenia w profilaktyce niedoboru witaminy D w Polsce?

Najlepszą receptą na objawy niedoboru witaminy D jest działanie profilaktyczne. Biorąc pod uwagę niskie nasłonecznienie naszej szerokości geograficznej oraz inne wyżej wymienione czynniki, prewencja w niedoborze cholykalcyferolu powinna być realizowana na trojaki sposób. Po pierwsze, ważna jest ekspozycja ciała na słońce. Aby zadbać o syntezę witaminy D w skórze, należy przebywać na dworze od kwietnia do marca przynajmniej 15 minut dziennie w godzinach 10-15, przy odsłonięciu 18% ciała i niestosowaniu filtrów ochronnych.

Po drugie, trzeba zadbać o dostarczanie ergokalcyferolu w codziennej diecie. Bogate źródła witaminy D2 znajdują się w rybach tłustych i przetworach mlecznych.

Po trzecie, niezbędne jest wprowadzenie dodatkowej suplementacji, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Witamina D powinna być stosowana nie tylko w okresie niemowlęcym, lecz także w całym okresie rozwojowym, w dawce od 600 do 1000 j.m na dobę przy uwzględnieniu wieku i masy ciała dziecka. Na rynku dostępnych jest wiele produktów tego typu. W ofercie można znaleźć leki specjalistyczne, preparaty wielowitaminowe czy też suplementy diety jak Visolvit, które oprócz witamin dla dzieci w wieku szkolnym zawierają rekomendowaną dawkę witaminy D3.

Bibliografia:

1. Polskie zalecenia dotyczące profilaktyki niedoborów witaminy D, ,,Perinatologia. Neonatologia i Ginekologia”, tom 2, zeszyt 4, 245-249, 2009 [w:] ptmp.com.pl
2. L. Sochocka, J. Gruszka, Wybrane metody profilaktyki niedoboru witaminy D u dzieci w wieku przedszkolnym podejmowane przez rodziców, ,,Medycyna Środowiskowa”, tom. 18, zeszyt 2, 26-31