Prawidłowy wzrost dziecka – co to właściwie oznacza i jak możesz go wspierać?

Od czego zależy prawidłowy wzrost dziecka?

Każde dziecko jest inne i rozwija się w swoim indywidualnym tempie. Istnieją jednak pewne normy, które pokazują, czy rozwój malucha przebiega prawidłowo. Podstawą jest w tej kwestii baczna obserwacja rodziców oraz tzw. bilanse w poradniach zdrowia, które są dostosowane do konkretnego etapu – pierwszym jest okres wewnątrzłonowy, kolejnym okres noworodkowy, niemowlęcy, wczesnodziecięcy, przedszkolny i szkolny oraz młodzieńczy. Biorąc pod uwagę fakt, że dzieci często różnią się w tym czasie pomiędzy sobą nie tylko wzrostem, lecz także wagą, warto rozpatrzyć czynniki mogące owe różnice determinować.

Pierwszym z nich jest genotyp, czyli zestaw informacji genetycznych przekazany przez rodziców. Nie bez znaczenie pozostaje również klimat, w którym rozwija się młody organizm, zanieczyszczenie środowiska, a także stan zdrowia matki – choroby metaboliczne, niedobory żywieniowe w czasie ciąży, zakażenia, stres, leki, używki. Łatwo zatem wnioskować, że ogromne znaczenie dla prawidłowego wzrostu ma życie płodowe dziecka.

Kolejnym ważnym elementem, na który mamy zdecydowanie większy wpływ, jest odpowiednie żywienie i dostarczanie organizmowi wszelkich niezbędnych dla rozwoju witamin i minerałów. Dieta musi być optymalnie zbilansowana, tak aby zaspokoić potrzeby na białko, tłuszcze, węglowodany. Warto przy tym zauważyć, że zapotrzebowanie energetyczne jest inne w każdym wieku. Zależy m.in. od masy ciała dziecka, generalnego stanu zdrowia oraz poziomu aktywności fizycznej.

Wzrost dziecka – normy

Chcąc sprawdzić, czy konkretne parametry są prawidłowe, patrzymy na tzw. siatki centylowe, które są wykresami mówiącymi o tym, jak wygląda statystyczny wzrost i waga u dzieci danej płci. Na poziomej skali należy odnaleźć wiek dziecka, a na pionowej wagę lub wzrost. Następnie wyznaczamy punkt w miejscu ich styczności (siatki centylowe podzielone są na kanały centylowe).

Uważa się, że najlepiej, jeśli wzrost i waga dziecka mieszczą się w tym samym lub sąsiednim kanale. Wyniki mieszczące się pomiędzy 3 a 97 centylem uznaje się za prawidłowe. Parametry znacznie wykraczające poza siatkę, zarówno wyższe, jak i niższe, należy konsultować z lekarzem, ponieważ mogą świadczyć o różnego rodzaju nieprawidłowościach rozwojowych.

Przyczyny zaburzeń prawidłowego wzrostu dziecka

Jeżeli rodzice przypuszczają, że wzrost ich dziecka jest zaburzony, powinni skorzystać z konsultacji ze specjalistą. Trzeba koniecznie sprawdzić, co jest przyczyną niskiego wzrostu malucha (jeśli wartości przez dłuższy czas są nieprawidłowe) lub co odpowiada za zahamowanie tempa wzrostu (jeśli dziecko spada gwałtownie z wyższego centyla na niższe). Co ważne, wykrycie jakichkolwiek zaburzeń i nieprawidłowości wymaga wykonywania bardzo częstych pomiarów. Przyjmuje się, że przy zahamowaniu prawidłowego wzrostu u starszych dzieci, wartości należy kontrolować nawet co 3 miesiące.

Oto możliwe przyczyny zaburzeń prawidłowego wzrostu dziecka:

• zaburzenia uwarunkowane genetycznie: zespół Downa, Turnera, Williamsa, choroby układu kostno-chrzęstnego, jak dysplazje kostne;
• zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego,
• niedożywienie,
• problemy psychospołeczne,
• choroby przewlekłe: celiakia, przewlekłe zapalenie jelit, zaburzenia metaboliczne, przewlekłe choroby nerek, płuc, wątroby, wrodzone wady serca, choroby wirusowe przewlekłe (HIV),
• zaburzenia hormonalne, jak niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki mózgowej, przedwczesne dojrzewanie, niewyrównana cukrzyca, zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej,
• przewlekłe stosowanie pewnych leków: glikokortykosteroidów, steroidów.

Jak zdiagnozować zaburzenia prawidłowego wzrostu dziecka?

Podstawą w diagnostyce zaburzeń wzrostu dziecka jest prawidłowo wykonany pomiar i odniesienie go do wzrostu obojga rodziców. Za dziecko tzw. niskorosłe uważa się takie, którego wzrost jest niższy przynajmniej o dwa kanały centylowe, porównując z centylami wzrostu rodziców. Istotne jest również ocenianie tempa wzrostu, czyli obserwacja na przestrzeni pewnego czasu – np. dzieci do 3. roku życia rosną średnio około 7 cm rocznie, zaś od 4. do 10. roku życia prawidłowy wzrost to około 5 cm w ciągu roku.

Wskazane jest także przeprowadzenie wywiadu z rodzicami, który obejmuje pytania o przebieg ciąży (choroby, leki, przebieg porodu, punkty w skali Apgar), a następnie okres noworodkowy i ewentualnie niemowlęcy. Ważne są również informacje na temat rozwoju rodziców i rodzeństwa dziecka.

Badanie tego typu uwzględnia też sprawdzenie symetrii i budowy ciała, stan narządów płciowych zewnętrznych oraz sposób odżywiania dziecka. W pierwszej kolejności należy wykluczyć choroby pasożytnicze, przewlekłe choroby układu oddechowego i krążenia, zakażenia układu moczowego, zaburzenia wchłaniania jelitowego oraz niedokrwistość wynikającą z niedoborów. Kolejnym krokiem może być konsultacja endokrynologiczna i pogłębienie diagnostyki. W kontekście endokrynologicznym warto pamiętać, że za kłopoty z prawidłowym wzrostem dziecka może pośrednio odpowiadać niedobór jodu, który prowadzi do niedoczynności tarczycy.

Dieta, która wspomoże wzrost dziecka

Ogromne znaczenie dla prawidłowego wzrostu dziecka ma wspomniana już zbilansowana dieta, a braki witamin czy minerałów mogą prowadzić do wielu zaburzeń rozwojowych. Warto więc od najmłodszych lat uczyć maluchy, które pokarmy są wartościowe, a z których lepiej zrezygnować. Biorąc pod uwagę witaminy, wzrost dziecka wesprą przede wszystkim:

• witamina D – najważniejszy składnik wspierający zdrowie kości. To związek niezwykle istotny dla gospodarki wapniowo-fosforanowej. Stymuluje wchłanianie wapnia i fosforu, czyli podstawowych budulców kości i zębów. U osób starszych jej dodatkową rolą jest utrzymywanie stężeń wapnia i fosforu w granicach normy, co pozwala skutecznie hamować proces demineralizacji kości;
• witamina A – kojarzona przede wszystkim z procesami widzenia. Bierze udział w syntezie rodopsyny, czyli barwnika umożliwiającego widzenie w ciemności. Pamiętajmy jednak, że stymuluje jednocześnie regenerację komórek oraz dba o utrzymanie prawidłowej ich struktury, wspiera też skórę i błony śluzowe, wzmacnia układ immunologiczny, a co ważne dla wymienionej wyżej witaminy D, pełni istotną rolę w procesie syntezy hormonów steroidowych (witamina D jest do nich zaliczana).
• witaminy z grupy B – wzrost dziecka to nie tylko rozwój kości, lecz także mięśni czy nerwów. Witaminy z grupy B stymulują rozwój układu nerwowego, wpływając np. na tworzenie się osłonek mielinowych, warunkujących przyspieszenie przewodzenia impulsów elektrycznych. Dodatkowo, ułatwiają też procesy myślenia i zapamiętywania, wspomagając koncentrację, co ma szczególne znaczenie u dzieci w wieku szkolnym.

Witaminy na wzrost dziecka – jak wspomóc jego organizm?

U osób stosujących zdrową i zbilansowaną dietę nie ma zwykle potrzeby suplementacji preparatów witaminowych. Niestety, w przypadku dzieci często trudno utrzymać tego typu sposób żywienia – nieraz przechodzą one przez fazę bycia ,,niejadkiem” lub nie akceptują wybranych grup żywności. W takim przypadku warto postawić na dodatkowe wsparcie, które powinno być odpowiednio dopasowane do potrzeb najmłodszych.

Wyjątkiem jest w tym zakresie witamina D – już od pierwszego dnia życia, niezależnie od codziennej diety – rekomenduje się jej suplementację. Pożywienie jest w stanie zaspokoić zaledwie 10-20 proc. zapotrzebowania. W większości jest zaś syntetyzowana przez skórę pod wpływem promieni słonecznych, co biorąc pod uwagę strefę klimatyczną, w której żyjemy, a także ograniczenie ekspozycji na słońce (częste przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach i stosowanie kremów z filtrem, które potrafią ograniczyć syntezę witaminy D o nawet 99 proc.), duża część społeczeństwa boryka się z jej niedoborami. W kontekście rozwoju i wzrostu dziecka jest to szczególnie istotne – nie można tego bagatelizować.

Bibliografia:

1. Pod red. Mutschler E., Farmakologia i toksykologia, wyd. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2013.
2. Pod red. Dobrzańska A., Pediatria. Podręcznik do Lekarskiego Egzaminu Końcowego i Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego, wyd. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2014.
3. Buczkowski, K. i wsp., Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminy D, Forum Medycyny Rodzinnej 2013;7(2):55-58 [dostęp: 01.11.2019]