Witamina K – rola, działanie, źródła

Funkcje witaminy K w organizmie

Witamina K jest niezwykle istotnym składnikiem przede wszystkim dla układu krwionośnego. Odgrywa ważną rolę w procesie krzepnięcia krwi – jest niezbędna do produkcji niektórych czynników tzw. kaskady krzepnięcia, których celem jest wytworzenie czopa hamującego dalszy wypływ krwi z uszkodzonego naczynia. Jeżeli poziom witaminy K jest zbyt niski, znacznie wzrasta ryzyko krwotoków, a proces gojenia się ran jest wydłużony.

Jest to też składnik silnie oddziałujący na układ szkieletowy. Wraz z witaminą D jest niezbędny do zajścia procesu karboksylacji osteokalcyny w osteoblastach, dzięki czemu nie tylko bierze udział we wzmacnianiu kości i zębów, lecz także pełni funkcje ochronne przeciwko osteoporozie. Wspólna suplementacja obu wymienionych tu witamin daje więcej korzyści dla mocnych kości, niż podawanie tylko jednej z nich.

Badacze podkreślają także znaczenie opisywanego tu składnika dla zdrowia układu sercowo-naczyniowego oraz układu nerwowego – postuluje się, że zmniejsza ryzyko poważnych schorzeń, jak np. choroba Alzheimera. Hamuje też rozwój niektórych nowotworów i silnie wspiera odporność – wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe oraz przeciwbólowe.

Witamina K dla noworodka

Opisując znaczenie witaminy K, nie można pominąć kwestii VKDB (ang. Vitamin K Deficiency Bleeding), czyli schorzenia nazywanego niegdyś chorobą krwotoczną noworodka. Wynika ono z niedoborów witaminy K, dlatego rekomendowane jest podanie odpowiedniej dawki już w pierwszych godzinach życia dziecka. Zwykle dzieje się to drogą domięśniową, chociaż możliwe jest też podanie doustne. Co istotne, na VKDB narażone są dzieci do 6. miesiąca życia, choroba dzieli się na:

• wczesne VKDB – występuje w 1. dobie życia;
• klasyczną postać VKDB – 2.-7. doba życia;
• późne VKDB – pojawia się w okresie od 2. tygodnia do 6. miesiąca życia.

Objawem może być krwawienie śródczaszkowe lub dotyczące innych narządów wewnętrznych, np. płuc czy przewodu pokarmowego, co jest stanem poważnie zagrażającym nie tylko zdrowiu, lecz także życiu dziecka.

Jakie są objawy nadmiaru i niedoboru witaminy K w organizmie?

Przedawkowanie naturalnej witaminy K jest rzadkością. Jednak w przypadku jej syntetycznego pozyskiwania (witamina K3) i suplementacji, skutkiem nadmiaru może być m.in. nadmierna potliwość, bóle brzucha oraz stałe uczucie gorąca. W szczególnych przypadkach przedawkowanie witaminy K może prowadzić nawet do rozpadu czerwonych krwinek, a tym samym poważnej anemii.

Niedobory witaminy K najczęściej są wynikiem zaburzeń wchłaniania lub trawienia. Skutkiem tego jest znacznie osłabiona krzepliwość krwi, skłonność do krwawień – np. z nosa czy przewodu pokarmowego – a także trudności w gojeniu się ran. Może to również indukować problemy z mineralizacją kości, zapaleniem jelit i biegunkami, a nawet większą skłonnością do powstawania zmian nowotworowych oraz zaburzeń w pracy układu sercowo-naczyniowego. Możliwe jest też wystąpienie krwiomoczu, a u kobiet szczególnie obfite miesiączki.

Ile witaminy K powinniśmy przyjmować?

Biorąc pod uwagę sposoby dostarczania witaminy K, warto zauważyć, że w dużej mierze nasz organizm jest w stanie wyprodukować ją sam – dzieje się to dzięki bakteriom flory jelitowej. Jeśli zaś chodzi o normy wystarczającego spożycia, ustalone są wytyczne dla przyjmowania filochinonu, czyli witaminy K1. Wynoszą one:

• niemowlęta do 0,5 roku życia – 5 ug/dobę;
• niemowlęta 0,5-1. rok życia – 8,5 ug/dobę;
• dzieci 1-3 lata – 15 ug/dobę;
• dzieci 4-6 lat – 20 ug/dobę;
• dzieci 7-9 lat – 25 ug/dobę;
• dzieci 10-12 lat – 40 ug/dobę;
• młodzież 13-15 lat – 50 ug/dobę;
• chłopcy 16+ i mężczyźni – 65 ug/dobę;
• dziewczęta 16+ i kobiety – 55 ug/dobę (także w okresie ciąży i laktacji).

Źródła witaminy K

Najlepsze źródła witaminy K to ciemnozielone rośliny liściaste (im więcej chlorofilu, tym wyższy poziom opisywanego tu składnika) – szpinak, botwina, jarmuż czy sałata. Duże ilości znajdują się także w warzywach kapustnych – w brukselce, brokułach, kalafiorze i kapuście włoskiej. Do diety swojej oraz dziecka warto dodać też takie przyprawy, jak bazylia czy kolendra – także są bardzo dobrymi źródłami witaminy K. Dostarczymy ją również dzięki podawaniu olejów roślinnych, np. oliwy z oliwek, oleju rzepakowego lub sojowego, które są szczególnie ważne, ponieważ tłuszcze ułatwiają wchłanianie opisywanego tu związku.

Jeśli chodzi o produkty odzwierzęce, witaminę K można znaleźć w wątróbce (najwięcej w wołowej), serach dojrzewających, fermentowanych produktach mlecznych, a także żółtkach jaj.

Warto przy tym zaznaczyć, że możliwa jest też suplementacja witaminy K, powinna jednak odbywać się po konsultacji lekarskiej. Co więcej, niektórzy ludzie muszą uważać nawet na naturalne produkty zawierające duże ilości owej substancji. Dotyczy to pacjentów, którzy przyjmują leki z grupy antagonistów witaminy K, czyli przeciwdziałających jej działaniu prozakrzepowemu (są to np. warfaryna i acenokumarol).

Bibliografia:

1. Jackowska, T., Peregud-Pogorzelski, J., Profilaktyka krwawienia z niedoboru witaminy K. Zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie Pediatrii i Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego (2016), Pediatria Polska 91(6) s. 602-605 [dostęp: 01.11.2019]
2. Jarosz, M. [red. nauk.], Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia, 2012 [dostęp: 01.11.2019]